Miasto portowe Dor, położone na izraelskim wybrzeżu Karmelu. To właśnie tutaj, w lagunie Tantura, dokonano odkryć, które rzucają nowe światło na epokę żelaza i rolę Dor jako kluczowego węzła w handlu morskim na wschodnim wybrzeżu Morza Śródziemnego.
Najnowsze badania, prowadzone przez międzynarodowy zespół naukowców, pozwoliły wydobyć na powierzchnię artefakty z trzech unikalnych wraków statków, które zmieniają nasze wyobrażenie o starożytnych szlakach handlowych.
Dor M: wrak z XI wieku p.n.e.
– ślady kontaktów z Cyprem i Egiptem
Warto przeczytać:
Najstarszy z odnalezionych wraków, oznaczony jako Dor M, datowany jest na XI wiek p.n.e. i skrywa w sobie dzbany do przechowywania oraz niezwykłą kotwicę z inskrypcją cypryjsko-minojską. Tego typu artefakty nie pojawiają się często w basenie Morza Śródziemnego. Inskrypcje na kotwicy oraz typologia naczyń jednoznacznie wskazują na intensywne kontakty handlowe z Cyprem i Egiptem.
Znaleziska z Dor M doskonale wpisują się w egipski „Raport Wenamuna” – literacki dokument z ok. 1000 roku p.n.e., opisujący morskie wyprawy do Dor i innych portów w regionie. To dowód na to, że Dor już wtedy było ważnym przystankiem dla żeglarzy i kupców, a jego wpływy sięgały daleko poza lokalne wybrzeże.
Dor L1:
fenickie naczynia i życie portu
Kolejny wrak, Dor L1, datowany na koniec IX – początek VIII wieku p.n.e., przynosi zupełnie inną historię. Wśród znalezisk dominują fenickie dzbany oraz cienkościenne misy, które były typowe dla regionu w tym okresie. Co ciekawe, w tym ładunku nie znaleziono dowodów na handel z Egiptem czy Cyprem, co potwierdzają także badania lądowe.
a) Lokalizacja laguny Dor/Tantura na wybrzeżu Izraela;
b) Położenie wraków Dor L i Dor M oraz pozostałości portu z epoki żelaza w południowej zatoce Dor.
(Ilustracja: Marko Runjajić)
Archeolodzy podkreślają, że to zgodne z historycznymi zmianami – w tym czasie Dor znajdowało się pod kontrolą Izraelitów, a jego łączność handlowa z innymi regionami wyraźnie osłabła. Jednak sam fakt istnienia wraku i ładunku pokazuje, że życie portowe i wymiana morska nie zamarły – nawet w czasach politycznych zawirowań Dor wciąż funkcjonowało jako aktywne centrum żeglugi.
b) Podstawa amfory z uchwytem koszykowym, zawierająca żywicę;
c) Uchwyty amfor z uchwytem koszykowym;
d) Podstawa amfory z uchwytem koszykowym z wraku L23.007, zawierająca pestki winogron.
(Ilustracje: Marko Runjajić i Jonathan Gottlieb)
Najczęściej czytane:
Dor L2:
żelazo, amfory i handel przemysłowy w VII-VI wieku p.n.e.
Najbardziej kompletny i najnowszy wrak, Dor L2, pochodzi z końca VII lub początku VI wieku p.n.e. i zachwyca stanem zachowania. Wśród znalezisk archeolodzy odkryli amfory z uchwytami w stylu cypryjskim oraz porowate masy żelaza i żużla – pozostałości po wytopie rudy żelaza.
To dowód na to, że w tym czasie przez Dor przechodził już handel metalami na skalę niemal przemysłową. Badacze zwracają uwagę na kotwice z epoki żelaza, wykonane z drewna i ołowiu – rzadkość wśród archeologicznych znalezisk – oraz na pestki winogron i daktyli, które pozwalają precyzyjnie określić wiek ładunku dzięki analizie radiowęglowej.
(ilustracja: Marko Runjajić).
Laguna Dor
– centrum wymiany i spotkań kultur w epoce żelaza
Odkrycia w lagunie Dor doskonale wpisują się w szerszy obraz epoki żelaza – w czasach panowania Babilonu i Asyrii miasto było ważnym węzłem morskiego handlu, a wraki z tego okresu znalezione także na wybrzeżu Anatolii potwierdzają istnienie „rozszerzonej strefy interakcji handlowej”.
Dor było miejscem spotkań kultur, wymiany towarów i idei, a jego znaczenie rosło wraz z rozwojem politycznych i gospodarczych relacji w regionie. Miasto portowe Dor, chronione przez wyspowe laguny i sztuczne molo, wyłania się jako kluczowy węzeł handlowy epoki żelaza, którego wpływ sięgał daleko poza lokalny region.
Współczesne technologie, takie jak modelowanie 3D, obrazowanie multispektralne czy cyfrowe mapowanie, pozwalają dziś odtworzyć nawet najdrobniejsze detale dawnych wypraw. Dzięki nim archeolodzy mogą badać nie tylko naczynia czy kotwice, ale także szczątki roślin, fragmenty statków i inskrypcje, które przez wieki pozostawały ukryte pod wodą.
Zobacz także:
Projekt realizowany przez UC San Diego i Uniwersytet w Hajfie pokazuje, jak nowoczesne narzędzia cyfrowe wspierają tradycyjne metody wykopaliskowe, umożliwiając rekonstrukcję starożytnych tras handlowych oraz analizę nawet najdrobniejszych elementów, np. inskrypcji na kotwicach czy pozostałości roślinnych.
źródło: cambridge.org
